Otizm Çeşitleri nelerdir?
Otizm spektrum bozukluğu
Otizm spektrumu, otizm belirtilerinin her çocukta aynı şiddetle ya da farklılıkta görünmemesinden dolayı bu belirtilerin odağındaki sorunların toplandığı geniş bir aralık olarak tanımlanabilir. Otizm spektrum için kullanılan en yaygın tabir “yelpaze” dir. Yelpazenin ( otizm spektrum) bir ucu otizmin en hafif belirtileri için tanımlanırken, diğer uç ise en ağır belirtileri tanımlamakta kullanılır.
DSM tanı kriterleri, APA’nın (American Psychology Association, Amerikan Psikoloji Derneği) birkaç yılda bir çıkarttığı ve tüm psiko-nörolojik problemlerin tanımının yapıldığı devasa bir kitapçıktır. Tanılama yapılırken problem durumuna ilişkin belirtiler göz önüne alınır. Belirtilerin yoğunlaştığı grup başlığı altında tanılama yapılır.
Otizm spectrum içeriği neleri kapsar? DSM V’e göre;
- Otizm
- A tipik otizm
- Rett sendromu
- Çocukluk Çağının Dezentegratif Bozukluğu
- Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk (Pervasive Developmental Disorder not otherwise specified) “PDD NOS”
DSM IV tanı kitapçığında olup DSM V’de otizm spektrum başlığı altından çıkarılan tanılar ise;
- Asperger ( yüksek işlevsel ) sendromu
- Frajil X Sendromu
- Çocukluk Şizofrenisi,
- Edinsel Epileptik Afazi,
- Gelişimsel Dil Bozukluğu (Gelişimsel Disfazi)
A tipik Otizm
Özellikle son 4 yıldır erken çocukluk döneminde oldukça sık konulan bir tanıdır. Otizm spectrum belirtilerini en az sayıda taşıyan gruptur. Son yıllarda “sınırda”, “silik”, “yalancı” tabirleri atipik otizm için kullanılan benzetmelerdir. 18 ay civarı yakalanan kaliteli ve yoğun bir eğitim ile eğer zeka sorunu yoksa da kurtarılması en ihtimal olan tanı grubudur.
A tipik otizm , otizm spektrum bozukluğunun etkileşim, dil ve sosyal alanlarından yalnızca birinden ya da hepsinden en az seviyede etkilenme durumudur.
A tipik otizm belirtileri şunlardır,
- Dili amacına uygun olarak kullanmama,
- Aşırı çekingenlik ve utangaçlık,
- Kurduğu düzene sadık kalma ve bu düzene bağımlılık gösterme,
- Düzen değişikliğinde farklı ortamlara girişte tepki verme,
- Yemek, koku, dokunma, işitme ve görsel uyaranlara karşı aşırı hassasiyet gösterme,
- Tekrarlayıcı hareketlerin olması sayılabilir.
Rett Sendromu
Sadece kız çocuklarında görülen bir spektrum bozukluğudur. Özellikle 4 yaşından önce gerileme başlar. En belirgin bulgusu 5 aylıktan sonra kafa yapısının büyümesinin durmasıdır.
Rett sendromunu belirtileri şunlardır;
- Kızlarda görülmesi,
- İlk 4 yıl içinde gelişimde geriliklerin gözlenmesi,
- Elleri kullanmaya yönelik işlevin azalması,
- Zamanla tipik el hareketleri ( çamaşır yıkıyor, bir şeyleri sıkıyor tarzı el ve ağız hareketleri ) ile kendini göstermesi,
- Yürümede sorunlar,
- Denge problemleri,
- Dil gelişiminin nerdeyse hiç gelişmemesi,
- İnce motor becerilerde gözlenen bariz sorunlar,
- Bu sorunlara eşlik eden nörolojik problemler sayılabilir.
Eğitimle ilerleme şansı belli bir seviyede kalan gruptur. Özellikle öz bakım becerileri ağırlıkta çalışılması esastır.
Çocukluk Çağının Dezintegratif Bozukluğu
Bu tanıdaki çocuklarda zihinsel gerilik ve epilepsi tablosu oldukça fazladır. 2 yaşına kadar normal gelişim gösteren çocuk 3-4 yaş itibariyle gelişiminde gerilemeye başlar. Esas tanıyı alabilmesi için 10 yaşına kadar zihinsel gerilik, epilepsinin iyice belirginleşmesi ve çocuğun sık tablolarda nöbet geçirmesi öngörülür.
Çocukluk çağının dezintegratif bozukluğu belirtileri şunlardır;
DSM V’ e göre;
1.Doğumdan sonraki iki yıl içinde yaşına uygun sözel ve sözel olmayan iletişim, toplumsal ilişkiler, oyunlar ve uyumsal davranışların olması ile kendini belli eden görünüşte normal bir gelişmenin olması
2.Aşağıdakilerden en az iki alanda daha önce edinilmiş olan becerilerin (10 yaşından önce) klinik olarak önemli ölçüde yitirilmesi.
Bunlar:
- Sözel anlatım ya da dili algılama,
- Toplumsal beceriler ya da uyumsal davranışlar,
- Bağırsak ya da mesane kontrolü,
- Oyun,
- Motor beceriler
3.Aşağıdakilerden en az iki alanda olağan dışı bir işlevselliğin olması:
- Toplumsal etkileşimde nitel bir bozulma (sözel olmayan davranışlarda bozulma, yaşıtlarıyla ilişki kuramama, toplumsal ya da duygusal karşılıklar verememe vb. )
- İletişimde nitel bozukluklar (konuşulan dilin gelişiminde gecikme olması ya da hiç gelişmemiş olması, bir söyleşiyi başlatamama ya da sürdürmede, dilin basmakalıp ve yineleyici bir biçimde kullanılması, çeşitli imgesel oyunlar oynamama vb. )
- Motor basmakalıp davranışlar ve mannerizmler de içinde olmak üzere davranış, ilgi ve etkinliklerde sınırlı, basmakalıp ve yineleyici görüntülerin olması.
Ömür boyu ilaç ve özel eğitim gerektiren bir gruptur.
Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk
(Pervasive Developmental Disorder not otherwise specified) “PDD NOS”
Otizm spectrum bozukluğu içinde olan “Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk” otizm belirti tanı ölçütlerine uymayan ama otizme benzeyen bir gruptur. 3 yaşından sonra gerileme gözlenmeye başlar.
Yaygın gelişimsel bozukluk belirtileri şunlardır;
- Dil ve iletişim becerilerinde zorluklar,
- Oyun kuramama ve devam ettirememe,
- Tekrar eden stereotipi hareketlerin fazlalığı ( sallanma, elleri sallayarak ileri geri hareketler gibi..)
- Konuşmada gözlenen ekolali,
- Oyun kurma ve devam ettirmede sorunlar
Ömür boyu ilaç ve özel eğitim gerektiren bir gruptur.
Asperger Bozukluğu
DSM IV’de tanımlananan Asperger Sendromu DSM V tanı kriterlerinde artık otizm başlığı altında değerlendirilmektedir. Otizm den ayrılan yanları olmakla beraber yüksek işlevli otizm olarak da isimlendirilmekteydi. Otizmden ayrılan özellikleri;
- Etraflarında olan bitenlerin farkındadırlar.
- Motor becerilerdeki sorunları daha fazla yaşarlar. Ayakkabı bağcığı bağlama, bisiklet sürme gibi becerilerde zorlanırlar.
- Duyusal hassasiyetleri özellikle dokunmaya karşı duyarlılıkları üst düzeydedir.
- Savan yetenek dediğimiz matematik işlemleri yapma, müthiş bir hafızaya sahip olma gibi yeteneklere sahiptirler. Ancak zeka puanları genelde normal zeka puanındadır.
- Değişimlere aşırı tepki verirler.
- Sakin kendi hallerinde sürekli hayal kurarlar.
- Yaşıtlarıyla empati beceri kuramazlar.
- Takıntılı ve tekrarlayıcı hareketleri vardır.
Eğitiminde iletişim becerilerine, sporsal aktivitelere ağırlık verilmeli, değişimlerle başetme becerisi geliştirilmelidir. Doğru eğitim ve yönlendirme ile ilerde iş sahibi olabilirler..
Frajil X Sendromu
Cinsiyet kromozomu X in zayıf olması olarak tanımlanabilir. Belirtileri;
- Büyük kulaklar, uzun yüz, geniş alın, yüksek damak, kas tonusu düşüklüğü, şaşılık sayılabilecek fiziksel özellikleridir.
- Göz teması kuramama,
- Tekrarlar şekilde sinirli konuşma yada hareketler,
- El çırpma gibi stereotipik hareketler,
- Oyunda arkadaş edinememe, aşırı hareketlilik ve dikkat dağınıklığı sıralanabilecek özelliklerindendir.
Otizm vakalarının %15-60’ında görülebilmektedir.
Çocukluk Şizofrenisi
Çocukluk çağı şizofrenisi, erişkinlerdeki gibi halüsinasyon (varsanı) ve sanrıları (yanlış inanış, hezeyan) içeren düşünce bozukluğu, duygudurum anormallikleri ve ilişki kurmadaki zorluklarla karakterize bir bozukluktur.
Çocukluk döneminde;
- Dil gelişiminde gözlenen gerilik,
- Motor becerileri yaşıtlarına uygun gelişim göstermeme.
- Sosyal becerilerde donuk ve tepkisizlik,
- Dili anlamada sorunlar,
- Ekolali tarzı tekrarlayıcı konuşmalar,
- El çırpma tarzında stereotipi hareketler,
- Akademik olarak düşük başarı gösterme sayılabilir.
Çocukluk başlangıçlı şizofreni çocuğun temel kişiliği, ruhsal, sosyal ve akademik uyumu oturmadan ortaya çıkması sebepleriyle, genellikle tedaviye dirençli ve olumsuz seyri olan kronik bir hastalıktır. 10 yaşın altında başlayan vakalarda seyrin daha da kötü olduğu bilinmektedir.
Edinsel epileptik afazi (Landou-Kleffner sendromu)
Edinsel epileptik afazi, çocukluk çağında nadir görülen ve daha önceden başlayan kazanılmış konuşma ve dil yeteneklerinin bozulması olarak tanımlanır.
Belirtileri;
- 2-11 yaş arasında başlaması,
- Epilepsi görülmesi,.
- Alıcı dilin zayıflığı
- 10 yaşından önce epilepsi nöbetlerinin görülmesi
- EEG görüntüleri teşhis ediliyor olması,
Özellikle 2 yaş itibariyle gözlenen hafif otizm belirtilerine yönelik yapılacak eğitim ile beraber işitsel entegrasyon çalışmalarına da ağırlık verilmesi faydalıdır.
Gelişimsel Dil Bozukluğu (Gelişimsel Disfazi)
DSM IV’e göre gelişimsel dil bozuklukları iletişim bozuklukları başlığı altında toplanmakta, karışık dili algılama, sözel anlatım bozukluğu, fonolojik bozukluk, kekemelik ve başka türlü sınıflanamayan bozukluklar olarak gruplara ayrılmaktadır (APA, 1994)
Belirtileri;
- Yabancılarla iletişime geçmekte kaçınmak,
- İletişime geçmekte zorlandıklarında sinirlenmeleri ve ortamdan uzaklaşma isteği,
- Konuşmanın anlaşırlılığının olmaması,
- Soruya uygun cevap verememe,
- Aynı kelimeyi bir çok anlam yerine geçecek şekilde kullanma,
- Uzun komutları anlayamama,
- Anlamsız kelime yada sözcükler kullanma
- Söyleneni anlamama ama anlamaya çalışma gayreti göstermesi
Sayılabilecek bazı belirtilerdir.
Özel eğitim ve konuşma terapisinin ağırlıkta olduğu bir programla devam etmekte fayda vardır.
Otizm hakkında…
- Otizm nedir?
- Otizm belirtileri nelerdir?
- Otizm çeşitleri nelerdir?
- Otizmli çocukların özellikleri
- Otizm neden olur?
- Otizm tedavi sürecinde hangi yollar izlenmeli?
- Belki de otizm değil; Reaktif bağlanma bozukluğu
- Yoksa bebeğim otizmli mi?
- Yoğun otizm programı
- Örnek vaka çalışmaları ve istatistiklerimiz