Çocuklarda Görülen Davranış Problemleri ve Çözüm Yolları
Şenay YILMAZ – Çocuk Gelişim Uzmanı
PROBLEM DAVRANIŞIN BELİRLENMESİ
Davranış problemlerin azaltılmasında öncelikle problem davranışın ne olduğu belirlenmelidir. Çocuğun vurma, elini ısırma, yüzünü tırmalama gibi kendine zarar verici davranışları kolaylıkla problem davranış olarak tanımlanabilir.
Genelde problem olarak isimlendirilen 3 tip davranış vardır.
ÖĞRENMEYİ ENGELLEYİCİ DAVRANIŞLAR
Çocuk öğrenme ortamını red eder ve uyumsuz davranışlar gösterir. Ağlar, oyalanır yada etrafa zarar verebilir. Bu davranışlar öğrenmeyi engelleyen davranışlarıdr.
KAZANILMIŞ BECERİLERİ ENGELLEYİCİ DAVRANIŞLAR
Çocuk öğrendiği beceriyi doğru şekilde kullanmaz. Ders yapmak istemediğini söylemezde huzursuzluk çıkarır, ağlar.
AİLE İLİŞKİLERİNİ BOZUCU DAVRANIŞLAR
Özellikle aile hayatını olumsuz etkileyen davranışlardır. Yemek yeme zamanı yaşanan gerilim tüm aileyi etkilemesi gibi..
NEDEN-SONUÇ İLİŞKİSİ
Tüm çocuklar ilgiyi çeker. Bu ilgi bazen olumlu ilgi olyrken bazende olumsuz ilgi olabilir. Ailesine yardım eden, sorumluluklarını yapan çocuk olumlu ilgi çekerken sürekli ağlayan, sorun çıkaran çocukta olumsuz ilgi çekmeye yönelmektedir. Bu nedenle önce davranış nedenine, hangi ortamda olduğuna ve pekiştireç olan sonuç kısmına bakmak gereklidir.
Örnek olarak, A. Akşam yemeklerinde ailesiyle birlikte masaya oturmuyor, tüm aile sofraya oturduktan sonra A. masadan kalkıyordu. O sofradan kalkınca anne babada kalkıyor A. nın peşinden koşuyor ve onu tekrar masaya oturtmaya çalışıyorlardı. Anne baba A yı oturma gayreti göstermediklerindeyse mutfağı birbirine katıyordu.
PROBLEM DAVRANIŞLARIN AZALTILMASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKLİ HUSUSLAR
Problem davranışı azaltmaya yönelik program hazırlanırken aşağıdaki ilkeler göz önünde tutulur.
1.Çocuğun birden fazla problem davranışı olabilir. tek bir tanesi seçilmeli. Özellikle fiziksel zarar veren davranış sorunlarına öncelik verilmeli.
2.Ortam gözlenmeli. Hangi ortamda, neden yapıyor ve sonuçta ne kazandığının belirlenbmesi gerekli.
3.Davranışı bir gün yada kısa süreli gözlemek yeterince bilgi verici olmayabilir. Bu nedenle başlangıç değerlendirmesi 3 gün üst üste yapılan gözlemlerin ortalaması alınarak belirlenmelidir. Böylece gözlem sonucunda davranış hakkında çıkan toplu sonuçlar ve davranışın çıktığı ortam değerlendirilmiş olacaktır.
4.Davranışı azaltmak için belirlenecek yöntem çocuğun ve davranışın özellikleri gözönüne alınarak seçilmelidir.
5.Yöntem belirlendikten sonra tutarlı bir şekilde uygulanmalıdır.
6.Yöntem başlangıçta 15 gün süreyle uygulanmalıdır. Uygulamanın ilk günlerinde problem davranışın başlangıç değerlendirmesinden daha fazla olması yada artması daha sonra yavaş yavaş tutarlı şekilde azalması istenilen sonuç olduğu için uygulamaya ilk 15 gün ara verilmemelidir. 15 gün sonra günlük tutulan kayıtlar incelenmeli ve davranışın azalıp azalmadığı kontrol edilmelidir.
7.Uygulama süresince davranış için kayıt tutulması ve sonuçların grafiklere işlenmesi gerekir.
İSTENMEYEN DAVRANIŞI AZALTMA VEYA ORTADAN KALDIRMA TEKNİKLERİ
GÖRMEMEZLİKTEN GELME
Bu teknik çocuğun problem olarak belirlenen davranışı ortaya çıktığında yetişkinin çocukla herhangi bir şekilde ilişki kurmadan o davranış karşısında tepkisiz olarak kalması şeklinde açıklanabilir.
ÖDÜLÜ GERİ ÇEKME
Bu teknik herhangi bir etkinlik sırasında çocuğun yaptığı olumsuz davranışlar karşısında yetişkinin yaptığı etkinliğe ara vererek bir süre tepkisiz kalmasıdır. Bu durumda çocuk bir süre için hoşlandığı etkinliği yapamayacak ancak olumsuz davranışı düzeldiğinde etkinliğe devam edebileceğini öğrenecektir.
ARA VERME ( TİMEOUT)
Çocuğun istenmeyen davranışı kendisine ve çevresine zarar verici boyutta ise bu davranışı azaltmada ara verme tekniği uygulanır. Ara verme, çocuğu belirli bir süre bulunduğu ortam içinde yada bu ortamın dışında bırakarak ödülden uzaklaştırma şeklinde tanımlanabilir.
CEZALANDIRMA
Çocukların bazı davranışları onlar için kendi kendine değer taşıyabilir. Bir takım el parmak hareketleri, tükürme, parmak emme, ısırma, kirli yemek yeme davranışı ona haz verebilir. Yetişkinin bu davranışlar sonucu ödül vermemesi yada davranışı görmemezlikten gelmesi fayda etmeyebilir. Bu arada yetişkin araya girmeli ve davranışı durdurmalıdır. Çocuğa yüksek sesle “ hayır, olmaz.” diyerek uyarılabilir. Çocuğun hareketini engelleyerek kararlı bir şekilde oturtulmalıdır.
SÖNDÜRME
Pekiştirici olayın kesilmesiyle olur. Davranışta azalma görülür. Eğer istenmeyen davranış düzenli pekiştirmeyle kalıcı hale gelmişse pekiştirecin kesilmesi istenmeyen davranışta muhtemel bir artış görülebilir. Çocuk pekiştirecin kesinlikle verilmeyeceğini anladığı zaman davranışın sıklığında süratli bir azalma olacaktır.
İSTENDİK DAVRANIŞI ARTTIRMA
PEKİŞTİRME
Pekiştireç bir davranıştan sonra ortaya çıkan ve davranışın sıklığını süresini yada tekrarlanma olasılığını arttıran herhangi bir olaydır. Gülümseme, en yüksek notu alma bir çocuk için pekiştireç olabilir. Fakat bu sonuca ancak olaylardan sonra davranışta gözlenebilen bir artış olduysa varılabilir. Özürlüler için kullanılan pekiştireçler biraz garip karşılanabilir. Örnek olarak, döndürülerek oynanan bir parça kağıt otistik çocuk için pekiştireç olabilir.
MODEL OLMA
Çocuk bir beceriyi başkasını yaptığını görmeden o beceri hakkında bir fikre sahip değildir. Zihinsel yetersizliği olan çocuklara becerinin nasıl olduğunu tanımlamak oldukça zordur. Bir çok sebebe bağlı olarak çocuğun bir beceriyi kazanmasında en iyi yaklaşım sizin yaptığınız davranışları göstererek davranışı ona göstermenizdir. Çock modeli gözleyerek davranışı daha iyi anlar ve kendine uygular. Model oan kişi davranışı yavaş ve çocuğun kolayca takip edebileceği şekilde yapmalıdır. Çocuğun modele sürekli ve dikkatli baktığından emin olduktan sonra hareketi yaparken aynı anda nasıl yapıldığının sözel olarak açıklanması gerekmektedir.
Elle Rehberlik
Çocuk ellerini kullanarak bir işi başarmaya çalıştığında çocuğun başarabilmesini desteklemek için eğitimcinin elini çocuğun elinin üzerine koyarak işi doğru ve başarılı bir şekilde bitirmesine yardımcı olmasıdır. Çocuğa iş yaptırılırken yardımı hissetmesi sağlanmalıdır. Eğer çocuğun yapması gereken işte çocuğun vücudunu kullanması gerekiyorsa elinizi onun başına, kollarına, bacaklarına, gövdesine koyarak onun istenen işi başarması sağlanabilir. Elle rehberlik yardımın çok fazladan çok aza doğru azaltılarak yapılması gereklidir.
Motivasyon
Çocuk aktiviteyi başarmayı ne kadar çok isterse onu başarabilir. Motive olmuş çocuk daha fazla dikkatini verebilir. Bazı çocuklar işle bazı çocuklar işin başarılmasından sonraki sonuca göre motive olur.
